Երբ մենք լսում ենք, այսպես կոչված, «խելացի» գյուղատնտեսության միջոցով սննդամթերքի արտադրության ավելացման մասին, պատկերացնում ենք արհեստական բանականության, ռոբոտների և «մեծ տվյալների» հետ կապված մի բան, սակայն գյուղատնտեսության օպտիմալացումը միշտ չէ, որ կախված է նորագույն տեխնոլոգիաներից։ Գյուղական բնակավայրերում փոքր ֆերմաների դեպքում «խելացի» մոտեցումը հաճախ ներառում է տնտեսապես մատչելի և օրիգինալ եղանակների որոնում` բնական ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործմամբ և շրջակա միջավայրին չվնասելով բերքի արտադրությունը մեծացնելու համար:
FAO-ի «Խելացի գյուղատնտեսություն՝ ապագա սերնդի համար» նախագիծը 3.4 միլիոն դոլար բյուջեով, որը ֆինանսավորվում է Կորեայի Հանրապետության կառավարության կողմից, օգնում է Ուզբեկստանի և Վիետնամի գյուղական վայրերի տասնյակ ընտանիքների մեծացնել գյուղատնտեսական ջերմոցային արտադրությունը, որպեսզի նրանք կարողանան արտադրել ավելի շատ սնունդ՝ օգտագործելով ավելի քիչ թունաքիմիկատներ, հանքային պարարտանյութեր և ջուր, ավելի քիչ աշխատուժով և ավելի անվտանգ եղանակով:
Հիմնական գաղափարը ջերմոցների արդյունավետության բարձրացումն է՝ հաշվի առնելով հինգ փոխկապակցված ասպեկտները՝ կլիմայի հսկողություն, վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքար, ոռոգում, բույսերի սնուցում և մշակման մեթոդներ:
Ծրագիրը ներառում է ռացիոնալ գիտական առաջարկություններ և գիտականորեն հիմնավորված լուծումներ՝ ավանդական և ժամանակակից: Դրանց նպատակն է ջերմոցային տնտեսությունները վերածել հաջող ձեռնարկությունների, որոնք կմեծացնեն իրենց սեփականատերերի եկամուտները, կընդլայնեն տեղի բնակիչների զբաղվածության հնարավորությունները և հնարավոր կդարձնեն ավելի բազմազան, մատչելի և անվտանգ սննդամթերքի արտադրությունը ամբողջ տարվա ընթացքում։
«Մենք տեսել ենք բարձր տեխնոլոգիական ջերմոցներ, որոնցում մեծ գումարներ են ներդրվել, բայց միևնույն ժամանակ դրանց արտադրողականությունը ցածր է եղել, քանի որ հաշվի չեն առել տեղական առանձնահատկությունները։ Էժան համակարգերը, ինչպիսիք են օպտիմիզացված ջերմոցները, թույլ են տալիս ավելի շատ բերք հավաքել ավելի քիչ ռեսուրսներով», - ասում է Մելվին Մեդինա Նավարոն՝ ծրագրի առաջատար տեխնիկական մասնագետը:
Խելացի լուծումներ
Երբ FAO-ի փորձագետներն առաջին անգամ սկսեցին ուսումնասիրել Ուզբեկստանի երեք փորձնական գյուղական շրջաններում ցածր և անկանոն եկամուտներ ունեցող տնային տնտեսությունները, նրանք պարզեցին, որ դրանցում կիրառվել են մրգերի և բանջարեղենի ջերմոցային մշակման հնացած և անարդյունավետ մեթոդներ:
Օրինակ՝ փոշոտումն իրականացվել է ձեռքով, մեծ քանակությամբ օգտագործվել են վնասակար թունաքիմիկատներ։ Ջերմոցները պատվել են կավով` ստվեր ստեղծելու և ներսում ջերմաստիճանն իջեցնելու համար ամենաշոգ ամիսներին, երբ ցերեկային ջերմաստիճանը կարող է հասնել 42 աստիճան Ցելսիուսի:
«Առաջին հերթին առաջարկվում է օգտագործել ծածկույթի նոր նյութեր»,- ասում է գյուղատնտես Խայրուլլա Էսոնովը, ով մասնակցում է ՊԳԿ-ի ծրագրին:
Ջերմոցները պատվել են պոլիէթիլենային թաղանթով՝ հատուկ հավելումներով, որոնք բարձր դիմացկուն են, արտացոլում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը, նվազեցնում փոշին և կանխում խտացումը։
Վնասատուների և հիվանդությունների դեմ պայքարելու համար օգտագործվել են հատուկ կպչուն թակարդներ և մոծակների ցանցեր: Ջերմոցների շրջակայքի հողատարածքը մաքրվել է մոլախոտերից, տեղադրվել են ախտահանիչ հատակի ծածկույթներ և կրկնակի դռների համակարգ՝ վիրուսների և բակտերիաների դեմ պայքարելու համար։
Ջրային ռեսուրսների օգտագործումը օպտիմալացվել է կաթիլային ոռոգման համակարգերի կիրառմամբ, որոնք բաղկացած են էլեկտրական ջրի պոմպերից, ֆիլտրերից, ջրատարներից և կաթիլային գծերից, որոնց շնորհիվ լուծվող սննդանյութերն ավելի արդյունավետ են կիրառվում՝ հասնելով անմիջապես բույսերի արմատային համակարգին:
Բացի այդ, յուրաքանչյուր շահառուի տրվել են ջրի որակը չափող գործիքներ: Վերլուծությունների արդյունքներով պարզվել է, որ բոլոր երեք պիլոտային տարածքներում ոռոգման համար օգտագործվող ջուրն ունի չափազանց բարձր թթվայնության մակարդակ։ Այժմ աշխատանքներ են տարվում այդ պարամետրերի բարելավման ուղղությամբ` պարարտանյութերի ծավալը կարգավորելու և ջրի մեջ հատուկ թթուներ ավելացնելու միջոցով:
Նույնիսկ մայր բնությունն է օգնում. աշխատատար և անարդյունավետ ձեռքով փոշոտման փոխարեն այժմ օգտագործվում են երկրային իշամեղուներ:
Կյանքը փոխող արդյունքներ
Նման փոփոխությունները, զուգակցված ՊԳԿ-ի կողմից տրամադրվող տեխնիկական աջակցության հետ, ջերմոցների կառավարումը բարձրացրել են նոր մակարդակի, ինչը որոշ դեպքերում տվել է տպավորիչ արդյունքներ: Ծրագրի սկզբնական նպատակն էր բանջարեղենի արտադրությունն ավելացնել առնվազն 20 տոկոսով։ Սակայն առաջին գյուղատնտեսական ցիկլի ընթացքում լոլիկի և քաղցր պղպեղի բերքատվության աճը կազմել է համապատասխանաբար 90 և 140 տոկոս։
Նախագծում ներգրավված ֆերմերներից Նիգորա Պուլատովան զարմացել է նույն բերքը ստանալուց, չնայած այն բանին, որ նա օգտագործել է կիսով չափ տնկիներ, քան մյուս ֆերմերները: Բացի այդ, բանջարեղենի որակը զգալիորեն բարելավվել է չափի, ձևի, գույնի և թունաքիմիկատների մնացորդների բացակայության առումով, ինչը գյուղացիներին թույլ է տվել վաճառել իրենց արտադրանքը շատ ավելի թանկ գնով։
ՊԳԿ-ի ծրագրին մասնակցող մեկ այլ ֆերմեր էր Մատլուբա Ալիմբեկովան՝ հինգ երեխաների մայր Ուզբեկստանի Անդիջանի շրջանից: Մատլուբան աճեցնում է լոլիկ, վարունգ, քաղցր պղպեղ, սխտոր և խոտաբույսեր, սակայն նախկինում նա անընդհատ կորցնում էր բերքի գրեթե կեսը վնասատուների և հիվանդությունների պատճառով: Այս տարի նա տնկել է «անետտա» քաղցր պղպեղի նոր տեսականի, որն ավելի հարմար է տեղական պայմաններին և արդեն հավաքել է ավելի քան երկու տոննա բերք և վաստակել մոտ 1,100 դոլար: Ներկայումս նա ամեն շաբաթ հավաքում է ավելի քան 90 կիլոգրամ պղպեղ և ծրագրում է նոյեմբերին բողկ տնկել՝ ձմռան սեզոնին ավելի շատ եկամուտ ստանալու համար։
«Նախագիծը շատ է օգնել մեր ընտանիքին, մեր եկամուտն աճել է», - ասում է Մատլյուբան:
Նախկինում Մատլյուբա Ալիմբեկովայի եկամուտների կեսն ուղղվում էր արտադրության ծախսերը ծածկելուն, սակայն «խելացի» գյուղատնտեսության ոլորտում նախագծի շնորհիվ դրանք այժմ կազմում են 20 տոկոսից պակաս:
Այնուհետև, ծրագիրը կիրականացնի շուկայի գնահատում, սննդամթերքի անվտանգության ոլորտում լաբորատորիաների արդիականացում և տեղական փորձագետների վերապատրաստում՝ թարմ բանջարեղենի արտահանման ծավալն ու շահութաբերությունը բարձրացնելու և գյուղական շրջանների վերափոխումը տնտեսապես մատչելի և վերարտադրելի մեթոդների կիրառմամբ շարունակելու համար։ .
Աղբյուր. https://news.un.org